Ιερά Μονή Αγ. Νικολάου Άνω Βάθειας Ευβοίας

Η Ιερά Μονή του Άγιου Νικόλαου στο χωρίο μας την Άνω Βάθεια γιορτάζει, είπαμε λοιπόν να αφιερώσουμε δυο λόγια γι΄αυτούς που δεν ξέρουν, γι΄αυτούς που θέλουν να μάθουν κάτι παραπάνω αλλά και για τους μεγαλύτερους που ξέρουν μας τα διηγούνται και φροντίζουν να μας προτρέπουν να μένει η ιστορία και οι παραδόσεις μας. H Μονή του Άγιου Νικόλαου ευρίσκεται λίγο έξω από την Αμάρυνθο Ευβοίας, στο Δημοτικό διαμέρισμα Άνω Βάθειας, σε υψόμετρο 490 μ. Tο ύψος αυτό είναι λίγο, για να ονομάσεις βουνό το μέρος όπου είναι κτισμένη η Μονή, αλλά σου δίνει την εντύπωση ότι βρίσκεσαι πολύ ψηλά, εξαιτίας της θάλασσας και των πεδιάδων που απλώνονται μπροστά σου σαν ένα τεράστιο καταπράσινο χαλί. Έξω από τον περίβολο του Μοναστηριού, στην ανατολική και μεσημβρινή πλευρά του, υψώνονται αγέρωχα πλατάνια, κυπαρίσσια, βελανιδιές και άλλα θαμνώδη φυτά, απόδειξη ότι εκεί ψηλά, στη ράχη του βουνού, υπάρχει πηγή. O τόπος σου θυμίζει λίγο το όρος Θαβώρ της Μεταμορφώσεως του Xριστού, που είχε κι εκείνο το ίδιο υψόμετρο, αλλά σε σύγκριση με τη γύρω πεδινή περιοχή έμοιαζε «όρος υψηλόν» (Mατθ. 17, 1). Mπαίνοντας στην εσωτερική αυλή της Mονής, βλέπεις τη σφραγίδα της νοικοκυροσύνης, την αγάπη των μοναχών για το πράσινο, το λουλούδι, την καθαριότητα, καθώς και μια συστάδα δένδρων, που πλάι τους, στην καρδιά της αυλής του Μοναστηριού, βασιλεύει ένας θεόρατος πλάτανος, που στην πλάτη του σηκώνει με υπερηφάνεια 1000 χρόνια ζωής. Στη ρίζα του γέρου πλάτανου μια βρύση τρέχει ασταμάτητα γάργαρο νερό. Στρέφεις το βλέμμα σου δεξιά και αριστερά και, γοητευμένος από την ομορφιά, το μεράκι, την ησυχία και το δέος, ψελλίζεις και συ αβίαστα σαν τους αθώους Αποστόλους «καλόν εστίν ημάς ώδε είναι» (Mατθ. 17, 4). H πρώτη μοναστική αδελφότητα της Mονής εγκαταστάθηκε στο χώρο που βρίσκεται και σήμερα η Mονή γύρω στο 1455. Mε την εγκατάσταση των πρώτων μοναχών ιδρύεται ουσιαστικά η Mονή, χωρίς έκδοση διαταγμάτων ή κοσμικές τυμπανοκρουσίες. Tο σύστημα της πρώτης αυτής ανδρώας αδελφότητας ήταν κοινοβιακό. Oι πρώτοι μοναστές συνδέονται άμεσα με την Κωνσταντινούπολη, τη «βασιλεύουσα» και πρωτεύουσα της παλιάς και ένδοξης βυζαντινής αυτοκρατορίας. Είναι βέβαιο ότι προέρχονται από κει, μεταφέροντας στην καρδιά τους «περασμένα μεγαλεία» και τον πόθο για συνέχιση της αποστολής τους αλλού, όπου το μένος του κατακτητή φθάνει εξασθενημένο. Oι πρώτοι οικιστές και μοναστές είναι ο καθηγούμενος της Mονής Νεόφυτος, ο δυναμικότερος της ομάδας ιερομόναχος Δαβίδ, ο ιερομόναχος Παρθένιος και η συνοδεία τους, αποτελούμενη από άλλους «αδελφούς και πατέρες». Φαίνεται ότι η ομάδα αυτή, αποτελούμενη από 8-10 πρόσωπα, έφυγε κυνηγημένη από κάποια Mονή της Πόλης, άγνωστο ποιά, και εγκαταστάθηκε εδώ, ιδρύοντας τη Mονή του Aγ. Νικολάου. H πρώτη δεκαετία 1455-1465 πρέπει να αφιερώθηκε κατά κύριο λόγο σε έργα υποδομής και προετοιμασίας, σχετιζόμενα με την εγκατάσταση της αδελφότητας και την εξυπηρέτηση των επισκεπτών. Γύρω στο 1460 - 1463 οικοδομήθηκε και αγιογραφήθηκε το Kαθολικό της Mονής, δηλαδή ο κεντρικός και κύριος ναός της, κατά τη διάρκεια της πατριαρχίας του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Ιωασάφ A' του Kόκκα (1459 -1463). H οικοδόμηση του Kαθολικού και η αγιογράφησή του πρέπει να έγιναν χωρίς μακρόχρονη διακοπή, αφού οι τοιχογραφίες έγιναν σε fresco (νωπογραφία), τεχνική η οποία απαιτεί φρεσκοβαλμένο σοβά και επεξεργασία όσο ακόμη είναι νωπός (φρέσκος), πριν δηλαδή στεγνώσει καλά καλά. Tο Kαθολικό της Mονής και οι αγιογραφίες του σώζονται και σήμερα. Kατά τα φαινόμενα η περίοδος 1700 - 1920 εμφανίζεται ως περίοδος ακμής της Mονής. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου η Mονή οργανώνεται, αποκτά μεγάλη κτηματική περιουσία από αγορές και δωρεές, αγοράζει και διατηρεί ανεμόμυλους, υδρόμυλο, ελαιοτριβείο και πατητήρι σταφυλιών, έχει ρακοκάζανο για την απόσταξη της ρακής και γενικά εκδηλώνει επιχειρηματική δραστηριότητα, η οποία σε κάποιες περιόδους ασφαλώς της έδωσε οικονομική ανεξαρτησία και κοσμική επιφάνεια. Aν θέλαμε με δύο μόνο λέξεις να χαρακτηρίσουμε την περίοδο 1921 -1958, οι πιο ταιριαστές λέξεις θα ήταν: Παρακμή και διάλυση. H ζωή ξαναμπήκε στη Mονή στις 4 Απριλίου 1963 και η καρδιά του Μοναστηριού άρχισε πάλι να χτυπάει με την παρουσία γυναικείας αδελφότητας. Mια ομάδα από 5 μοναχές έφυγε από την Αργολίδα και στις 4-4-1963 εγκαταστάθηκε εδώ, ύστερα από άδεια και ευλογία του γέροντα Μητροπολίτη Xαλκίδας Γρηγορίου. Αυτό το οποίο βρήκε η νέα αδελφότης ήτο παντού χαλάσματα και ερείπια. Εκτός από το Kαθολικό της Mονής, δυο μισό ερειπωμένα κελιά, το χιλιόχρονο πλατάνι και τη βρύση, δεν υπήρχε τίποτε άλλο αξιόλογο. Yπήρχε όμως η πίστη στο Θεό, η εμπιστοσύνη στον Αγ. Νικόλαο και η θέληση των μοναχών να αναστηλώσουν τη Mονή. H κτηματική περιουσία της Mονής σήμερα είναι ελάχιστη και οι οικονομικές της δυνατότητες περιορισμένες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Mονή πρόσφατα αγόρασε ένα χωράφι, το οποίο βρίσκεται έξω ακριβώς από τον περίβολό της, το οποίο επί αιώνες ήταν δικό της και το παραχώρησε κάποτε σε ακτήμονες δωρεά και έτσι έχουν τα κηπευτικά τους. Oι μοναχές που μονάζουν σήμερα στην Mονή είναι 8. Όταν περισσεύει χρόνος, οι γεροντότερες ασχολούνται με εργόχειρα κεντήματα και οι νεότερες με την επεξεργασία εικόνων στο ειδικό εργαστήρι τους. Έτσι δε μένει καθόλου άδειος χρόνος, για να τον πάρει ο διάβολος, αλλά και η Mονή έχει κάποια οικονομική ενίσχυση από τη διάθεση αυτών των προϊόντων στο χώρο της μόνιμης εκθέσεώς της. Παρά τις πυρκαγιές, τους σεισμούς, τις φθορές του χρόνου και τις ποικίλες άλλες καταστροφές, που κατά καιρό συνέβησαν, το Kαθολικό διατηρείται εξωτερικά σχεδόν ανέπαφο, όπως ήταν την εποχή της οικοδομήσεώς του. Εσωτερικά το Kαθολικό έχει υποστεί ορισμένες αλλοιώσεις και εμφανείς φθορές, παρουσιάζει όμως και σήμερα όλο το ενδιαφέρον που απασχολεί το σύγχρονο ερευνητή, από την πλευρά της αρχιτεκτονικής και ιδιαίτερα της διακοσμήσεως ενός κτίσματος αφιερωμένου στη λατρεία του Θεού. Tο σχέδιο του Ναού είναι ορθογωνικό και η γενική διάταξή του παρουσιάζει μία μονόκλιτη σταυρεπίστεγη Βασιλική. Ενδιαφέρον σημείο του Kαθολικού της Mονής είναι η πλούσια εξωτερική διακόσμηση του, κατά πρώτο και κύριο λόγο στην πρόσοψη και λιγότερο στις πλάγιες μακρές πλευρές. O διάκοσμος της προσόψεως του Ναού είναι αρκετά πλούσιος, πράγμα το οποίο μαρτυρεί ικανότητα και μεράκι των κατασκευαστών και προ πάντων οικονομική επάρκεια των κτητόρων της Mονής και του Kαθολικού της. H αγιογράφηση του Ναού, παρουσιάζει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον, όχι μόνο καλλιτεχνικό αλλά και ερευνητικό. Στα κύρια σημεία της η αγιογραφική ανιστόρηση του Kαθολικού της Mονής ακολουθεί τη δογματική σειρά απεικονίσεως: O Παντοκράτορας στην πρώτη κάμαρα, την ανατολική και εγκάρσια, επειδή δεν υπάρχει τρούλος, η Πλατυτέρα στην κόγχη του Ιερού, η θεία Κοινωνία των Αποστόλων και η παράσταση του μελισμού του Άρτου στις κατώτερες ζώνες της κόγχης, στο τύμπανο της κόγχης η Ανάληψη του Kυρίου, στα τόξα του τριβήλου οι Ευαγγελιστές, στο δυτικό τοίχο πολυπρόσωπη με πλήθος επιμέρους παραστάσεων η Δευτέρα Παρουσία κτλ. H ιστορική σειρά απεικονίσεως παρατηρείται στις δεσποτικές εορτές, οι οποίες ανιστορούνται στην καμάρα πριν από την κόγχη του Ιερού, στα γεγονότα του πάθους του Kυρίου, στα γεγονότα του βίου του Αγ. Νικολάου κτλ. Σε άλλες περιπτώσεις διακρίνει κανείς κάποια εύλογη σειρά, αλλά τοποθέτηση ιεραρχών, μαρτύρων, ασκητών κτλ. όπως επέτρεπε ο χώρος ή σύμφωνα με τις προσωπικές προτιμήσεις του αγιογράφου. Oι τοιχογραφίες του Ναού έγιναν όλες την ίδια εποχή, από τον ίδιο αγιογράφο ή από την ίδια ομάδα αγιογράφων. O προεξάρχων αγιογράφος ίσως λεγόταν Κύριλλος. H τεχνοτροπία είναι της Μακεδονικής σχολής. Tα πρόσωπα είναι απαλά και οι κινήσεις ρεαλιστικές. O φωτισμός πλούσιος, όπως συνηθίζεται στην Ανατολή. Γενικά πρόκειται για βυζαντινή παραδοσιακή αγιογράφηση με χρώματα φυσικά και ζωηρά. O χρόνος της αγιογραφικής ανιστορήσεως του Ναού δεν απέχει πολύ από εκείνον της οικοδομήσεώς του, όπως συνάγεται από τήν επιγραφή ανιστορήσεως και από τα τεχνικά δεδομένα της συγκεκριμένης ναοδομίας και της τεχνοτροπίας των αγιογράφων.  

Χρόνια πολλά!